Resmi referandum sonuçları Evet’in lehine olarak açıklandı açıklanmasına ama sonuçlar ne Evet diyenlerde zafer, ne de Hayır diyenlerde yenilgi hissi oluşturamadı. Sonuçları bu kadar büyük olacak bir anayasa değişikliği referandumunun yaklaşık bir buçuk milyon oyla sonuca bağlanması kimseyi tatmin etmedi. Oylamaya hile ve şaibe karışmamış olsaydı bile, açıklanan referandum sonuçları; oy oranı toplamda yüzde altmışlara varan Evet cephesinin kaybı ve toplumda Hayır cephesini oluşturan kesimin son dönemde aldığı en büyük zaferdir.
Parasıyla girilemeyen kentler
Sonuçlara il bazında bakıldığında çıkan en çarpıcı sonuç Türkiye’deki 30 büyükşehirden 17’sinde Hayır’ın Evet’ten yüksek çıkmış olması. Bu 17 büyükşehir arasında İstanbul, Ankara ve İzmir de var. “Ne farkeder genel sonuçlarda yine de gerideyiz” demeyin, bunun Hayır cephesi açısından şunu kanıtlıyor: Büyük kentlerde yaşayan, siyasi, sosyal ve kültürel hayatın belli bir canlılık seviyesinde olduğu, fikirlerini doğrudan televizyonlardan almayan ve farklı fikirlerin yine belli düzeyde temas edebildiği kesim ‘Hayır’ dedi. Hem de şehirlerin her yerinde asılan kocaman pankartlara, medyadaki kesintisiz ‘Evet’ propagandasına; yani harcanan astronomik düzeyde paralara rağmen ‘Hayır’ dedi. Buradan şu sonuç çıkmalı: AKP’nin yıllardır her seçimde geliştirip büyüttüğü ve çok övündüğü o devasa ‘seçim kazanma aygıtı’ bu sefer çalışamadı, Hayır diyenlerin gidebildikleri, ulaşabildikleri her cephede kazanmalarını engelleyemedi.
Üsküdar’ı ‘hızlıca’ geçenler
Hayır’ın kazandığı büyükşehirler arasında İstanbul özel bir değerlendirmeyi hak ediyor. Referandum akşamı Anadolu Ajansı’nın yüzde 70’ten açtığı Evet oranının 20 puanlık düşüşünde İstanbul’da açılan sandıkların etkisi takip eden herkesin aklındadır. Yine İstanbul özelinde Evet cephesinin toplam yüzde 55’i aşan oy oranında 7 puanlık bir eksik var. Ayrıca bu referandum AKP ve Erdoğan’ın senelerdir İstanbul’da yaşadığı ilk kayıp. AKP’li seçmenin bile bunun farkında olduğu, il yönetiminin istifasını ve değiştirilmesi istediğini kanalların yaptığı röportajlardan gördük.
İstanbul’a ilçeler düzeyinde baktığımızda da sonuçlar yine Hayır cephesinin lehine. AKP’nin kalesi tabir edilen Üsküdar ve Eyüp Hayır dedi; diğer iki oy deposu Fatih ve Başakşehir’de de Evet cephesinin gözle görünür düşüşü var. Erdoğan’ın belediye başkanlığı yaptığı dönemden beri özel bir ilgi alaka kurduğu bu ilçeler, AKP tabanındaki başkanlık direncini gözler önüne seriyor.
Türkiye’deki ‘sağ seçmenler’
Bu referandumda Evet cephesini oluşturan AKP-MHP ortaklığının da ne kadar kaygan bir zeminde durduğunu, bir araya geldiklerinde bile muhafazakar sağ seçmene seslenme kabiliyetlerinin ne kadar düşmüş olduğunu da gözlemledik. Perşembe akşamı Bahçeli’nin açıklamasıyla zirveye ulaşan ‘sallantı’, referandum sonucu ‘Hayır’ olarak açıklansaydı kim bilir neler olacaktı dedirtti. Bunlara ek olarak Evet cephesinin toplam oy sayısındaki düşüş de; Türkiye’deki sağ seçmenin tamamını etkisi altına almayı hedefleyen AKP’nin, hedefinden ne kadar uzakta olduğunu gösterdi. Türkiye’de var olduğu söylenen ‘yüzde 60 oranında sağ seçmeni’ kazanmanın hiç de kolay olmadığı görüldü.
Kabul etmeyenler
Referandumdaki oy oranlarını bir kenara bırakırsak; Hayır diyenlerin kazandığı bir başka mevzi de Hayır Meclisleridir diyebiliriz. Referanduma giden iki ay boyunca Hayır kampanyasını yürüten; il ve ilçelerdeki seçim sonuçlarından anlaşıldığı kadarıyla çalışma yaptığı her yerde ulaşabildiği herkesi kazanmış olan Meclisler açıklanan Evet sonucunu kabul etmeyeceğini şimdiden gösterdi. İstanbul’da Meclislerin çağrısıyla binler ‘daha bitmedi’ diyerek yürüdü. Resmi olarak açıklanan Evet sonucuna rağmen Meclislerin karamsarlığa yenik düşmemesi ve kararlı bir şekilde itirazlarını yükseltmesi; siyasi iradelerinin hala sürdüğüne ve süreceğine işarettir. Resmi olan Evet sonucunun iktidarı nereye kadar taşıyacağını kestiremesek de, Hayır Meclislerinin her cephede direnmeye devam edeceğini öngörebiliriz. Bu nedenle ilk sayımızda yaptığımız çağrıyı yineliyoruz: Kenarlarda bekleşmeyi bırakın, hepimizin Meclislerine siz de katılın.